دانستن ِپیغامبر علیه السّلام که سبب رنجورى

آن شخص گستاخى بوده است در دعا 

 اهمیت آگاهی و معرفت در دعا

یار غار: عامه این لقب را به ابو بکر داده‏اند، چون او در هجرت رسول (ص) از مکه به مدینه همراه وى بود و رسول (ص) براى پوشیدن خویش از چشم مشرکان مکه در غارى که به نام ثَور معروف است رفتند.[1] و در محاوره یعنی دوست صمیمى، رفیق شفیق.

          غار جهان گر چه تنگ و تار شده است             عقل بسنده است یار غار مرا

(ناصر خسرو)

دم: ظاهراً مقصود نفس، دم رسول (ص) است و به «آن لحظت» نیز معنى کرد ه اند.

بى‏حاشیت: بى‏تجمل و شکوه ظاهرى. چنان که در نهج البلاغه آمده است: «رسول خدا (ص) روى زمین (غذا) مى‏خورد و چون بنده مى‏نشست و به دست خود پاى افزار خویش را پینه مى‏بست و جامه خود را وصله مى‏نمود و بر خر بى‏پالان مى‏نشست و دیگرى را بر ترک خود سوار مى‏فرمود.»[2]

دوزخ از تهدید من...: یعنی دوزخ دیگر مرا نمی ترساند.

رنج گنج آمد:

          تا رنج تحمل نکنى گنج نبینى             تا شب نرود روز پدیدار نباشد

(سعدى)

موضع تاریک: کنایه از تحمل ریاضت در زاویه‏ها و تحمل سختیها، و در آن اشاره است به «چشمه حیوان» که در تاریکى است.

          ز کارِ بسته میندیش و دل شکسته مباش             که آب چشمه حیوان درون تاریکى است‏

(سعدى، بوستان)

صحابی بیمار همین که پیامبر را دید، زنده شد، به حدّی که گویا همان دم آفریده شده است. مولانا می‏گوید: چه خجسته است رنج بیماری و تب، چه فرخنده است درد و بیداری شب. حق تعالی از روی لطف و احسان در دوران سال‌خوردگی‌ام به من این چنین کسالت و بیماری عطا کرد و دردی به من داد، تا مبادا سراسر شب را مانند گاومیش بخوابم. از این درد و رنجِ من دریای رحمت الهی برای من به جوش و خروش آمد و دوزخ از تهدید من خاموش شد. رنج، گنج‌خانه‌ای است که رحمت‏های فراوانی در آن نهفته است. صبر و تحمل بر اندوه و ناراحتی‌، سرچشمهْ آب حیات و جام مستی الهی است، زیرا همهْ مقامات والای معنوی در سایهْ انکسار و خواری و بردباری بر مشقات به دست می‏آید. به تعبیر مولانا در چنین خزانی «بهار» پنهان است. البته هر درد و رنجی نمی‌تواند به تصفیه روح و تهذیب نفس کمک کند‌، بلکه منظور از درد، دردی است که فرزانگان و روشن‌بینان دارند.در قرآن کریم در چندین آیه بدین نکته توجه داده شده است، از جمله در آیه «وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْ‏ءٍ مِنَ اَلْخَوْفِ وَ اَلْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ اَلْأَمْوالِ وَ اَلْأَنْفُسِ وَ اَلثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ اَلصَّابِرِینَ: و مى‏آزماییم شما را به چیزى از بیم و گرسنگى و کاهش مال و جان و محصولها و شکیبایان را مژده ده.»[3]

          آن کسى را کش چنین شاهى کُشد             سوى بخت و بهترین جاهى کشد

          گر ندیدى سودِ او در قهر او             کى شدى آن لطفِ مطلق قهر جو

243- 242 / د /1

در ناز و نعمت به سر بردن، و از آسیب و بیمارى بر کنار بودن، و عمر دراز داشتن از خواهشهاى نفسانى است، وچه بسا متنعم بودن به این نعمت ها، مکر الهی و استدراج باشد. آنان که با نفس و خواهشهاى آن مخالفت کردند، و مال و خواسته را ندیده گرفتند، و حیات آن جهان را بر زندگى این جهان ترجیح دادند، سود بردند که دستور راهنمایان دین چنین است. امام صادق (ع) فرمود: «خوشا بنده‏اى که با نفس و هواهاى خود جهاد کند و آن که سپاه هواى خویش را بگریزاند به خشنودى خدا ظفر یابد.»[4]